Sivrihisar
Tarihi ilk Anadolu uygarlıklarından biri olan Hititlere kadar (M.Ö.1600 civarı) dayanan Sivrihisar, Eskişehir’e 95 km. Ankara’ya ise 135 km. uzaklığındadır. Güneyinde Afyon’a ve güney doğusunda Konya’ya uzanan yolların kavşağında bulunur.
Hititler döneminde ‘Sallpa’ ismi verilen kent, Frigler döneminde ‘Spalya’ olarak anılmıştır. Frigler döneminde kral yolu aşağıda detaylı olarak bahsedeceğim Pessinus Antik Kentinden geçmektedir (Ballıhisar Köyü). Bizans döneminde Justinyen’in buraya ‘Justinianopolis’ ismini verdiği söylenir. Daha sonraki tarihlerde ‘Sibrihisar’ ve ‘Seferihisar’ adlarıyla da anılan kent sonunda bugün kullanılan ismine kavuşmuş ve ‘Sivrihisar’ olarak anılmaya başlanmıştır.
Yukarıda belirttiğim isim değişikliklerinden ve kuruluş tarihinden anlayacağınız gibi Sivrihisar geniş bir tarihi geçmişe ve buna bağlı olarak da çeşitli kültürlere ev sahipliği yapar. Hitit uygarlığı ile başlayan ömrü, Frig, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı dönemlerini de geçirerek günümüze kadar gelmiştir ve devam etmektedir.
Günümüzde büyük şehirlerin kesişim noktasında yer alan Sivrihisar, Bizans öncesindeki uygarlıklar döneminde kral yolu üzerinde yer almaktadır. Bizans döneminde ise askeri yol ile posta yolunun birleştiği noktada orduların konaklama gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik olarak kullanılmıştır. Frigyalılar döneminden sonra yapımına başlanan Sivrihisar Kalesi kalıntıları, Sivrihisar’a yüklenen bu işlevi doğrular niteliktedir.
Frig döneminde yapımına başlanan ancak savunmaya önem veren Bizans döneminde duvarları daha fazla yükseltilen Sivrihisar Kalesi, önemini Selçuklular döneminde de korumuştur. Osmanlı döneminde ise onarım geçirmiştir ancak bu dönemin ardından terk edilmiştir. Günümüze duvar kalıntılarının küçük bir kısmı ile su sarnıçları, tahıl depoları ve yer altına yapılmış bazı mekanlar gelebilmiştir.
Sivrihisar, Pessinus Antik Kenti
Bu kısımda Pessinus Antik Kentinden bahsetmek yerinde olacaktır. Eskişehir’in Ballıhisar köyünde yer alan Pessinus’u ilk 1834 yılında Charles Texier keşfeder. 1882 yılında aynı köyü ziyaret eden Karl Humann ise görünür halde olan kalıntıların çizimlerini yapar. Alanda kazı çalışmaları 1967 yılında Gent Üniversitesi’nden Pierre Lambrechts’in yönetimindeki bir ekibin kazı alanına gelişiyle başlar. Kazılar Lambrechts’in 1973 yılında gerçekleşen ölümüne kadar devam eder. Kazılar 1987’de John Devreker tarafından yeniden başlatılır ve 2008 yılına kadar sürdürülür. Ardından, Melbourne Üniversitesi’nden Gocha Tsetskhladze’nin başkanlığındaki bir ekip çalışmaları yürütür.
Uzun süredir alanda yapılan kazılara rağmen bu antik kent birçok soru işaretini içerisinde barındırmaktadır. Bu alanda başlayan kazıların nedeni Cicero’nun kaynaklarda bu alanda bulunduğundan bahsettiği Annenin kutsal alanını bulmaktır. Burada bahsedilen anne, Yunanca kaynaklarda ‘Meter Kubileya’ , Roma kaynaklarında ‘Meter Dindymene’ (Frig döneminde Dindymos dağının annesi olarak geçer) ya da yüce anne Mater Magna, kısaca bizim bildiğimiz adıyla Kybele’dir. Kybele Friglerin misafirperver olmayan dağlardaki tüm yaşamın vericisi olarak tapındıkları bir tanrıdır. Antik dönemdeki yazarlar kültün kalbinin, köklerinin kral Midas’a kadar uzandıklarını düşündükleri tapınak devleti Pessinus’ta olabileceğine yönelik tariflerde bulunurlar. Bu tariflerde geçen kutsal alan burada mı yer alır halen bu durum bilinmez ancak bu kutsal alanı çevreleyebileceği düşünülen bazı kalıntılar bu kentte ortaya çıkartılmıştır. En parlak dönemini Roma imparatoru Augustus döneminde (M.Ö.27.yy-M.S.14.yy) yaşadığı düşünülen kentte bir tapınak, tapınağın bulunduğu alanda Merdivenli Tiyatro, Bouleuterion (Kent meclisinin toplantı alanı) ve Agora yer alır. Alanın diğer kısımlarında ise Hadrianus tarafından (M.S.117.yy-138.yy) yaptırıldığı düşünülen ve günümüzde cavea çukuru ve birkaç oturma sırası görülen bir antik tiyatro bulunur. Bu kent ile ilgili soru işaretlerinin en kısa zamanda giderilmesi dileklerimle.
Ballıhisar köyünden çıkıp, Sivrihisar şehir merkezine doğru ilerlediğinizde, yol sizi Sivrihisar’ın o meşhur dağlarının sarmaladığı (Sivrihisar’ın kuzey yönündeki sınırında) bir alana çıkartır. Bahsettiğim bu yolun (Günümüzdeki adıyla Muzaffer Atasoy Sokak) güneyinde Surp Yerrortutyun Kilisesi bulunurken, kuzeyinde dağların sarmaladığı bir alana sonradan yapılan bir Açık Hava Heykel Müzesi bulunur.
Sivrihisar, Surp Yerrortutyun Kilisesi
1650 yılında ilk kez inşa edilen ve ardından geçirdiği yangın dolayısıyla tahrip olan Surp Yerrortutyun Kilisesi (Kutsal üçlü Ermeni Kilisesi) 1881 yılında Mimar Mintes Panoyat tarafından yeniden inşa edilir. Kilisenin yapımında kızıl renkli,kesme taşlar kullanıldığı için Kızıl kilise ismi de verilmektedir. Kutsal üçlü kilisesi doğu batı yönünde dikdörtgen şeklinde konumlandırılmıştır ve üç nefli bazilika planlıdır. Naosta kuzey-güney yönde iki sıra halinde dizilen ve birbirine sivri kemerlerle bağlanan dörder tane sütün ile üç nefli bir mekân oluşturulmuştur. Fakat yapı örtüsünde, merkeze yerleştirilen bir kubbeye, giriş ekseninde ve doğu batı yönünde yönelen beşik tonoz örtüler, yapının örtü sisteminde haç tipi plana geçişini göstermektedir.
Sivrihisar, Metin Yurdanur Açık Hava Müzesi
Bu kilisenin kuzeyinde Metin Yurdanur Açık Hava Müzesi yer alır. Bu müzede Sivrihisarlı heykel sanatçısı Metin Yurdanur’un eserleri sergilenmektedir. Abdi İpekçi Parkında yer alan ‘Eller’, Gar meydanında yer alan ‘Miras’ ve Batıkent’in ev sahipliği yaptığı ‘Dayanışma’ adlı eserler Metin Yurdanur’ a aittir. 2011 yılında açılan bu müze açık hava müzesi olması ve Sivrihisar’ın farklı topografyasıyla bütünleşmesi ile de ilgi çekicidir.
Sivrihisar, Tarihi Saat Kulesi
Surp Yerrortutyun kilisesi’nin doğusundaki tepede bir saat kulesi yer alır. H.1318/M. 1902 tarihli Ankara Salnamesine göre saat kulesi, H.1316/M.1899 yılında dönemin kaymakamı Mahmut Beyve Belediye Reisi Yüzügüllü Hacı Mehmet Efendi tarafından yaptırılmıştır. Sivri kayalıklar üzerine yerleştirilen bir kulesi vardır. Kulesi kare prizma gövdelidir ve 12 metre yüksekliğe sahiptir. Üst üste bindirilmiş üç bölümden meydana gelen kulenin ikinci bölümünde parmaklıklı bir balkon oluşturulmuştur. Bunun üzeri kubbe ile örtülüdür. Anahtar deliği biçiminde yapılan üst bölümünün üzeri dört yüzeyi basık bir çatı ile örtülüdür. Tepesinde bir paratoner yer alır. Bu saat kulesinden aşağıya bakarak bütün Sivrihisar’ı görebilirsiniz.
Sivrihisar, Alemşah Kümbeti
Alemşah Caddesi üzerinde yer alan ve Ulu Cami’ye komşu olan Alemşah kümbeti de Sivrihisar’da yer alan önemli yapılardan biridir. Kitabesinden anlaşıldığı kadarıyla türbe 1327 yılında Melik Şah tarafından yaptırılmıştır. Melik Şah’ın şehit edilen kardeşi Sultan Şah anısına yaptırdığı bilinir. Mimari detayları kümbetin Anadolu Selçuklu Dönemine ait olduğunu gösterir. Kümbet, kare kaide üzerine yüksek sekizgen gövdeli ve piramidal çatılı olarak inşa edilmiştir. Sekizgen şekle sahip kümbetin yerden külaha kadar uzanan kısmı Pessinuss Antik Kentinden getirildiği söylenen düzgün kesme mermerden yapılmıştır, tepe kısımları için ise tuğla malzeme kullanılmıştır. Kümbet iki katlı olarak yapılmıştır. Alt kısmı mezar odası, üst kısmı ibadethane (üst katta kıble yönünde açılmış bir mihrap olmasından anlıyoruz) olarak kullanılır. Üst kata iki yandan çıkılan merdivenler ile ulaşılır. Merdivenin alt kısmında mezar odasına açılan küçük bir kapı yer alır. Üst kata açılan kapı ise yüksektir ve etrafında Anadolu Selçuklu mimarisine ait geometrik figürlü süslemeler görülür.
Sivrihisar, Zaimağa Konağı
Son olarak Kavakdibi sokak üzerinde yer alan, Zaimağa konağından bahsetmek istiyorum. 24 Mart 1922’de Ankara dışında yapılan ilk toplantı burada gerçekleştirilir. Mustafa Kemal Atatürk Bakanlar kurulu’nu Zaimağa Konağında toplar ve bu konakta önemli kararlar alınır. Konağın bodrum ve giriş kat duvarları yığma çamur harçlı kırma moloz taş; üst katları ahşap çatkı arası tuğla ve kerpiç dolgulu karkas şeklinde inşa edilmiştir. Üstü kırma çatılı ve oluklu kiremitle örtülüdür. Kuzey (giriş) cephesi sokağa bakan konağın arka ve doğu yanında bulunan bahçesi ve avlusu (hayatı) yüksek duvarlarla çevrilidir. Buraya doğrudan açılan çift kanatlı ahşap bir borda kapı mevcuttur. Doğrudan bahçeyle ve giriş katıyla bağlantılı olan bodrum katı; kiler, depo, ahır, ambar ve şaraphana gibi bölümlere ayrılmıştır. İç sofalı bir plana sahip üst katlar ise tamamen ikamet amaçlı olarak düzenlenmiştir.
Sivrihisar, diğer gezilecek yerler
Tarihi çok eskilere dayanan ve değişik kültürlerin izlerini barındıran Sivrihisar, Ulu Cami, Çardak Hamamı, Aziz Mahmud Hüdayi Cami, Akdoğan Mescidi, Hazinedar Cami, Kurşunlu Cami, Camisiz Minare gibi birçok farklı esere sahiptir. Özellikle Ulu Cami Selçuklu döneminden günümüze ulaşan, ahşap kolonlu camilerden biridir ve UNESCO Dünya Mirası Geçici listesinde yer almaktadır. Hayatının bir döneminde burada yaşadığı bilinen Nasreddin Hoca bu topraklara adıyla farklı bir değer katmıştır. Onun için yapılan bir Anıtpark ve Nasreddin Hoca anıt mezarı ( Kızına ait olan bir mezar) da Sivrihisar’da yer almaktadır.
Bu yazımı beğendiyseniz. Belki bu yazıma da göz atmak isteyebilirsiniz. Antik dönem, geleneksel doku ve doğal güzelliğin buluştuğu yer: AKYAKA
***Faydalanılan kaynaklar;
-https://web.archive.org/web/20160626163639/http://sivrihisar.web.tr/sivrihisar-ermeni-kilisesi.html
-https://kulturenvanteri.com/yer/surp-yerotutyun-ermeni-kilisesi-sivrihisar/#17/39.453552/31.535135
-https://sivrihisar.bel.tr/gezilecek-yerler/surp-yerotutyun-ermeni-klisesi/
-https://biblio.ugent.be/publication/3199520/file/3199521.pdf
-https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/187060
-https://sivrihisar.bel.tr/gezilecek-yerler/pessinus-antik-kent/
-https://core.ac.uk/download/pdf/50613311.pdf
***İçerik yazara aittir