GenelKültürel Miras

Esarete Boyun Eğmeyen ve Ona Sadece Küllerini Bırakanların Şehri: Xanthos (Ksantos) Antik Kenti

Xanthos (Ksantos)

Ziyaret edip çok etkilendiğim, hikayesini öğrenince kalbimde sızıntısını ve hayranlığını hissettiğim güzel şehir Antalya Xanthos (Ksantos) Antik Kenti…

 

Xanthos (Ksantos) Antik Kenti- Tiyatro ve sağda yükselen sütun mezarı (Pillar tomb) (Görsel yazara aittir, 2018)

Xanthos (Ksantos) Antik Kenti Nerede

Xanthos antik kenti Antalya’nın Kaş ilçesine bağlı Kınık adı verilen bir mahalle sınırları içerisinde ve Antalya’da ziyaret edilecek Ören yerleri arasında yer alır. Fethiye ilçesi ile arasındaki mesafe 62 km’dir. Kent ismini bugün Eşen Çayı olarak bildiğimiz Xsanthos çayından almıştır. Xanthos Antik Kenti Eşen Çayı kenarında yer alan ovaya bakan iki tepe üzerinde kurulmuştur. Kentin adının Likçe kitabelerde ‘Arnna’ olarak geçtiği söylenir.

Xanthos (Ksantos) şehir haritaları. Bilgi almak zor olsa da isimlerden mimari çeşitliliğe ilişkin bilgi sahibi olabiliyoruz  (Görsel yazara aittir, 2018)

Xanthos (Ksantos) Antik Kenti Tarihi

Antik dünyanın araştırmacı ve tarihçisi Heredot (M.Ö.484-M.Ö.425) eserlerinde Xanthos halkının Troyalılarla birlikte Troya savaşında (M.Ö.1184- M.Ö.1200’lü yıllar) savaştıklarından bahseder. Hatta Heredot’un bazı kaynaklarda Xanthos’un kurucusu olarak Sarpedon’dan  ( Zeus ve Leodamia’nın oğlu, Likyalı prens) bahsettiği görülür. Eğer bu durum doğru ise kentin tarihinin 1200’lü yıllara dayandığını söyleyebiliriz ancak henüz kentte bu ifadeyi doğrulayan bir buluntuya rastlanamamıştır. Günümüzde kentte ortaya çıkarılan eserlerden anladığımız kadarıyla Xanthos antik kenti’nin tarihi M.Ö.8. yy’dır.

Xanthos (Ksantos)- Agora’ya genel bakış. Sağdan sola doğru sırayla Ksantos yazıtı, Harpy Anıtı, Sütun Mezarı ve Antik Tiyatro  (Görsel yazara aittir, 2018)

Kentin tarihinde geçirdiği bazı kırılma noktalarından bahsetmek mümkündür. M.Ö. 545 yılında Pers kumandanı Harpagos yönetimindeki Perslerin saldırısına uğrayan Xanthos halkı kanlarının son damlası akana kadar savaşır ve Perslerin karşısında yenilgiye uğrayacaklarını anlayan ve sonuna kadar direnen bu halk, esaret altına girmektense ölmeyi tercih eder. Xanthoslu askerler geriye kalan kadın,çocuk,yaşlılarını ve değerli eşyalarını kentin Akropolünde toplayarak ateşe verirler. Kendileri ise ölene dek savaşmaya giderler. Geriye kenti yeniden kurmak üzere çok az Xanthoslu kalır ve bu olay sırasında kentten nasıl kaçırıldıkları bilinmez. Esarete direnen Xanthos halkı arkalarında sadece küllerini ve tarih boyunca sönmeyecek bir direniş ateşini bırakırlar. Xanthos hakkında en  çok bahsedilen ve vurgulanan olay Xanthosluların yaptıkları bu toplu intihardır. Toplu intihar için yakılan ateş şehrin büyük bir kısmını da takrip eder. Şehirde bulunan ahşap mezarların ve tapınakların bu yangın esnasında yandığı düşünülür. Bu yorgunluğun ardından şehir M.Ö.475-450 yılları arasında gerçekleştiği tahmin edilen büyük bir yangın daha geçirir.

Xanthos antik kenti-(Ksantos)-Antik tiyatro ile aynı parselde yer alan tepeden bir görünüm. Bu tepe de eski hamam kalıntıları yer alıyor. O dönemden kalma özgün su kanallarına rastlamak mümkün.  (Görsel yazara aittir, 2018)

Xanthos bu dönemin ardından yeniden kurulur. Aynı zamanda kente 6 km. uzaklıkta olan ve Likya’nın dini merkezi olduğu düşünülen Letoon Antik Kentinde yer alan Artemis Tapınağı’nın da bu yıllarda Xanthoslular tarafından yeniden onarıldığı söylenir. M.ö. 390 yılında Likyalı Kral Arbinas Likyayı Xanthos’dan yönetir. Bu dönemde ünlü Nereid Anıtı‘nı inşa ettirir. Kral Arbinas M.Ö. 370 yılında ölür. M.Ö. 334 yılında Büyük İskender’e karşı direnen halk, M.ö. 309 yılı itibariyle Mısır ve Arap egemenlikleri altında kalmıştır. M.ö. 42 yılında ise Romalı Brutus kente saldırır ve tarih bu şehirde yeniden tekerrür eder. Xanthos halkı esarete karşı yine direnir ve özgürlükleri için ölene kadar savaşırlar. Xanthos’da yer alan bilgi panosuna göre bu saldırı sonucunda sadece 150 erkek ve bir kaç kadın hayatta kalabilmiştir.

M.S. 1 yüzyılda Roma egemenliği altında olan kent, ardından Bizans egemenliği altına girmiştir. Bizans döneminde piskoposluk merkezi olan şehir, her iki dönemde de önemli yapılar edinmiştir. M.S. 7. yüzyılda Arap akınları nedeniyle kent terk edilmiştir.

1938 yılında kimine göre İngiliz arkeolog ve kaşif, kimine göre ise bir yağmacı olan Charles Fellows tarafından keşfedilene kadar sakin bir şekilde günümüze kadar Kınık’ta saklanmayı başaran kent, keşfinin ardından Fellows tarafından ortaya çıkarılmış ve eserlerden, bizim tarafımızdan bilinenleri Londra, British Müzesine yerinden sökülerek, taşınmıştır. (British Müzesinin web sitesinden buraya taşınan eserlere ulaşabilirsiniz) 1950 yılından beri de Fransız Arkeologlar tarafından kazı çalışmaları burada devam etmektedir.

Xanthos şehri özgünlüğü nedeniyle 1988 yılında UNESCO Dünya Kalıcı Kültür Mirası Listesine dahil edilerek koruma altına alınmıştır.

(Görsel yazara aittir, 2018)

Likya birliğine idari merkezlik ve bahsettiğim diğer kültürlere ev sahipliği yapmış olan şehir, Likya gelenekleri ve bu geleneklerin Helenistik dönem etkisiyle harmanlanmış örnekleri konusunda bize önemli bilgiler verir (özellikle cenaze gelenekleri hakkında). Bu kentte bulunan yazıtlar Likya dilini ve tarihini anlamamız konusunda bize ışık tutar. Xanthos Demir çağının Anadolu topraklarındaki en değerli kültürlerinden olan Likya uygarlığının günümüze ulaşmış en eşsiz mimari özelliklerini içerir. Çarpıcı bir şekilde Anadolu, Yunan,Roma ve Bizans uygarlıklarının sürekliliğini ve benzersiz kombinasyonunu gözler önüne serer. Likya dilinde yazılmış önemli yazıtlar da Xanthos ve Letoon’da (Xanthos’la birlikte anılır ve Likya’nın dini merkezi olarak bahsedilir) yer almaktadır. Adını külleriyle tarihe yazan kent; kayaya oyulmuş mezarlar, sütun mezarlar ve sütuna yerleştirilmiş lahitler  (rock-cut tombs, pillar tombs and pillar mounted sarcophagi) gibi antik döneme ait mezar mimarisinin eşsiz örneklerini içerir. Bu eşsiz örnekler yakınlardaki kentlere de ilham kaynağı olmuşlardır. Halikarnas Mozolesi, Xanthos- Nereid Anıtından esinlenmiştir. Bu kentte bulunan Harpy ve Nereid Anıtları, Pavaya Mezarı dünyaca tanınan eserler arasındadır. Antik Xanthos mermerleri mimarlık ve sanat tarihi için kıymetli buluntulardan bazılarıdır.

Xanthos Yazıtı. Bilinen en uzun Likçe yazıttır ve dört tarafı da Likçe yazılarla çevrilidir. Üst kısmında anıt bir mezar odası taşır. Bu mezar odası İstanbul Arkeoloji Müzesinde sergilenmektedir. Roma agorası’nın kuzeydoğu köşesinde yer alır. (Görsel yazara aittir, 2018)
Xanthos-Harpy Anıtı. Büyük bir kaide üzerinde yaklaşık 7,5 metre yüksekliğinde bir mezar odası ve taç levhaları olan bir sütun oturmaktadır. Üstteki oda mezar mermer kabartmalarla süslenmiştir. Üzerindeki figürlerin mitolojide ölüleri öbür dünyaya taşıdığına inanılan varlıkların, mezar sahibini diğer dünyaya taşıdığını tasvir eden kabartmalar olduğu söylenir. Kabartmaların özgün halleri Fellows tarafından British Museum’da sergilenmektedir.(Görsel yazara aittir, 2018)

 

m
Xanthos- Sütun Mezar. Bu Mezar örneğinde iki mezar bir arada görülür. Bir Likya lahdi, sütun bir mezar üzerine yerleştirilmiştir. Benzersiz bir Likya mezar tipi örneğidir. (Görsel yazara aittir, 2018)

Xanthos (Ksantos) Antik Kenti Özellikleri

Kentin ilk arkeolojik buluntularından biri olan Likya Akropolü, Eşen Çayı’nın doğu tarafında yer alır. Bahsedilen Likya Akropolü Helenistik ve Bizans dönemlerinde yeniden inşa edilmişlerdir. Aynı dönemlerde kentin kuzey doğu bölgesinde bulunan köşesine bir kilise inşa edilir ve kalenin batı tarafına, nehir boyunca bir savunma yapısı inşa edilir. Akropolis’in kuzeyinde Roma Agorasına hakim olan güzel bir tiyatro yapısı bulunur. Bu tiyatro yapısı Likya döneminde tiyatro olarak kullanılırken, Roma döneminde Arena olarak kullanılmıştır. Bu nedenle yapıya bazı ekler yapılmıştır. Bu alanda aynı zamanda Xanthos’un karakteristik bir özelliğe bürünmesini sağlayan, ahşap işçiliğini taklit eden büyük Likya anıt mezarları bulunmaktadır. Kentin güneyinde bulunan Vespasian Kemeri ile kuzeyde Helenistik Akropolü arasında uzanan ikinci bir karmaşık arkeolojik bölge yer alır. Helenistik agora ve Bizans kiliselerini içeren kasabanın aşağı kısmı, şehrin bu bölgesinde bulunur.

 

Xanthos- Tiyatro yapısı Likya döneminde tiyatro olarak kullanılırken, Roma döneminde Arena olarak kullanılmıştır. (Görsel yazara aittir,2018)

 

Xanthos- Kilise yapısı (Görsel yazara aittir,2018)

Xanthos bu şehirde yaşamış bütün kültürlerin değerlerini yansıtan, evrensel ve özgün arkeolojik kalıntılara sahiptir. Şehrin tüm bileşenleri büyük ölçüde bozulmadan günümüze kadar kendini korumayı başarmıştır. Modern yerleşimlerin olumsuz koşullarından etkilenmemiştir.

Günümüzde antik kentin bütünlüğünü tehdit eden tek faktör onu tam ortasından bölen asfalt araç yoludur. Kültür varlıklarını koruma konseyi bu yolun kapatılmasına karar vermiştir ancak verilen kararlar etkin bir şekilde uygulanamamıştır. Şehrin korunması adına  daha fazla önleme ihtiyaç duyulmaktadır. Koruma planında önerilen yolun bu plan kapsamındaki öneriler ile yeniden yönlendirilmesidir.

Xanthos ve onun komşusu Letoon 1.derece arkeolojik sit alanı olarak tescil edilmiştir ve Ulusal koruma mevzuatına tabidir.

Kısacası Likya, Anadolu, Yunan, Roma ve Bizans uygarlıklarına ait izler ve evrensel değerler içeren Xanthos, tarihe sadece bu değerleri barındırmasıyla değil esarete karşı boyun eğmeyip, sonuna kadar direnen ve ona sadece küllerini bırakan bir şehir olarak imzasını atmıştır.

Esaret söz konusu olduğunda ona sadece küllerini bırakmayı göze alabilen cesur insanlara ve onların cesur şehirlerine…

 

Likya şehirleri gibi Frigya şehirleriyle de ilgileniyorsanız, tıklayın

Friglerden Bize Kalan – Gordion Antik Kenti (Bölüm II)

 

***Faydalanılan Kaynaklar

-https://whc.unesco.org/en/list/484/

-http://www.lycianturkey.com/lycian_sites/xanthos.htm

-https://www.britishmuseum.org/collection/galleries/nereid-monument

***İçerik yazara aittir

xanthos, ksantos, xantos antik kenti, xanthos tarihi, xanthos hikayesi, xanthos unesco,xanthos antik kenti nerede, harpy anıtı, nereid anıtı

Esarete Boyun Eğmeyen ve Ona Sadece Küllerini Bırakanların Şehri: Xanthos (Ksantos) Antik Kenti” üzerine 5 yorum

  1. Ziyaret etmenize ve yazımı burayı ziyaret eden biri olarak beğenmenize çok sevindim

  2. Daha önce ziyaret edip, çok etkilenmiştim. Kaleminize saglık ksantos antik kenti hakkında daha fazla bilgi edindim

  3. Akıcı anlatım biçimi ve toplanılan doğru bilgilere hayran kaldım doğrusu devamını merakla bekliyorum 🙏

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir